Ontwikkelingen in het veiligheidsdomein juli en augustus 2024

ELKE MAAND GEEF IK EEN OVERZICHT VAN ACTUELE OF IN HET OOG SPRINGENDE ONTWIKKELINGEN, INITIATIEVEN, BELEID EN PUBLICATIES IN HET VEILIGHEIDSDOMEIN.

 

Wat is opgenomen:

1. Herdenkingsboek MH17 ►
2. Kennisnotitie overheidshandelen tijdens en na crises ►
3. Essay "Waarheid ontstaat in dialoog" ►
4. Voorjaarsmeting Risico- Crisisbarometer NCTV ►
5. Rapport Nederland in een fragmenterende wereldorde ►
6. Handreiking VNG (voorbereiding op) Digitale ontwrichting ►
7. Nieuwe wet Seksuele Misdrijven ►
8. Nederland 2040 ►

 

 

 

 

De beginperiode van het nieuwe Kabinet Schoof gaat begin juli gepaard met een herinnering aan een historische gebeurtenis. Het is 10 jaar geleden dat de ramp met MH17 plaatsvond. Op 17 juli vond de nationale herdenking plaats bij het monument in Vijfhuizen.

 

De stichting vliegramp MH17 heeft een herdenkingsboek samengesteld waarin nabestaanden vertellen hoe zij deze 10 jaren hebben moeten leren leven. Ook professioneel betrokkenen, zoals de premier van destijds Mark Rutte reflecteren op hun inzet.

 

Er zijn meer boeken geschreven overigens en ook het eindrapport van de OVV samen met andere informatie staan gebundeld op de website van de stichting vliegramp MH17.

 

Zoals elke ramp of crisis voorziet wordt van een evaluatie, heeft Universiteit Twente (in opdracht van het WODC) in 2015 ook het optreden van de overheid tijdens MH17 langs de lat gelegd. Een uitvoerige beschouwing.

 

De waardering voor het Kabinet bij de aanpak van MH17 was groot maar het CBS laat zien dat het vertrouwen de laatste tien jaar is veranderd. Burgers lijken steeds meer te twijfelen aan het probleemoplossend vermogen van de overheid en aan de wil van politici om problemen op te lossen. Zo staat het in de inleiding van de kennisnotitie van het SCP "Overheidshandelen tijdens en na crises".

 

Het is ook niet gek dat overheden meer zicht willen hebben op hoe zij kunnen bouwen aan vertrouwen. Zonder vertrouwen is er namelijk weinig draagvlak voor crisismaatregelen. In de  kennisnotitie komt het SCP met vier aandachtspunten voor goed overheidshandelen:

 

1. Responsief handelen en in dialoog gaan met burgers. Het is belangrijk dat de overheid openstaat voor de verschillende perspectieven van burgers, dat zij deze opvattingen serieus neemt en met deze betrokken mensen in gesprek gaat en blijft.
2. Transparant communiceren en aansluiten bij de persoonlijke situatie van burgers. De informatie die de overheid verstrekt moet tijdig, transparant, accuraat en begrijpelijk zijn. De manier waarop hiermee wordt omgegaan heeft groot effect op het vertrouwen.
3. Reflecteren op mensbeelden en een rechtvaardige verdeling. Tijdens crises kunnen maatschappelijke ongelijkheden en kwetsbaarheden worden blootgelegd. Daar moet in het overheidshandelen aandacht voor zijn en uitleg waarom dit zo is. Niet wegmoffelen dus.
4. Leren van het verleden voor de toekomst. Onderzoeken laten zien dat het vertrouwen van mensen in politieke instituties toeneemt wanneer vertegenwoordigers zichtbaar aanwezig zijn, dicht bij de getroffenen staan en erkenning geven voor de context. Deze zichtbaarheid en nabijheid zijn essentieel om een gezamenlijk gevoel van verbondenheid te versterken.

 

Het zijn denk ik terechte aandachtspunten maar zeker geen nieuwe. Het is de basis van risico- crisiscommunicatie zoals die door Hans Siepel en Frank Regtvoort in 2011 al werd uitgelegd. Communiceren met radicale eerlijkheid. Het gaat om relatie, niet om reputatie. Om het belang van inwoners, niet het persoonlijke belang van de bestuurder door zich in te dekken.

 

Jaron Harambam schrijft in het essay "Waarheid ontstaat in dialoog" heel treffend hoe we in een publieke strijd terecht zijn gekomen om de waarheid. Verschillende groepen leggen verschillende claims op de werkelijkheid en wat volgens hen als 'waar' wordt ervaren.

 

De waarheid bestaat dus eigenlijk niet, is mijn interpretatie. Wetenschappelijk feiten bijvoorbeeld zijn 'slechts' het product van een netwerk van experts. Vervolgens gaan politieke belangen aan de haal om iets als waarheid aan te merken. De waarheid komt dus voort uit mensenlijk handelen op een bepaald moment in een bepaalde context.

 

Een instrument om met het overheidshandelen beter aan te sluiten op de veiligheidsbeleving van mensen in Nederland is de Risico- en Crisisbarometer, uitgevoerd door Ipsos. De voorjaarsmeting 2024 is in juli gepubliceerd.

 

Georganiseerde criminaliteit, cyberdreiging en spanningen tussen groepen vormen de top 3 van thema's die het meest spelen. Dat is al langere tijd het geval. Zorgen over geopolitieke conficten is sinds de oorlog in Oekraïne flink gestegen.

 

Terechte zorgen. De internationale context, orde en verhoudingen veranderen. De Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid publiceerde hierover het rapport Nederland in een Fragmenterende Wereldorde.

 

Dit rapport in het kort:

 

• Lange tijd bood de dominantie van Amerika als grootmacht stabiliteit, dat gunstig was voor de welvaart in Nederland. Er zijn nu vijf grootmachten waartussen de rivaliteit toeneemt (VS, China, Rusland, India en de EU.) De plekken waar en de manieren waarop macht wordt uitgeoefend neemt toe en versnipperd. Een interessante term die hiermee gemoeid is: the weaponizing of everything.

 

• Die fragmentatie is ingewikkeld en zorgt voor een oplopende grimmigheid, onzekerheid en spanning. Het effect op Nederland wordt door de WRR langs de lat gelegd van Waarden, Welvaart en Weerbaarheid (3W-kader). Die staan onder druk. Het betekent dat we nog lastige keuzes moeten maken om overeind te blijven, aldus de WRR.

 

• We moeten ons organiseren op deze nieuwe werkelijkheid. De WRR geeft drie aanbevelingen.

1. 1. Geopolitieke robuustheid door deskundigheid van de dynamiek van het wereldtoneel en  een weerbare samenleving.
   2. Herijk, hervorm en initieer internationale samenwerking op verschillende fronten.
   3. Werk met heel de samenleving samen.

 

Digitale ontwrichting is hierbij een realistisch scenario. Al langer spannen vele organisaties zich in voor goed beveiligde systemen zodat de kans op een hack afneemt. Weerbaarheid en goede crisisplannen voor een flinke cybercrisis blijven nog achter. Dat schrijft de VNG in de handreiking (Voorbereiding op) Digitale Ontwrichting.

 

Alvast vooruitkijkend...  Op 4 november 2024 wordt voor de zesde keer de Overheidsbrede Cyberoefening georganiseerd. Mooi terugkerend initiatief.

 

De cyber of online wereld is ook een belangrijke component geworden van seksueel overschrijdend gedrag. Het internet biedt vele mogelijkheden voor daders om jonge slachtoffers te maken. Maar ook dagen jongeren elkaar uit tot (seksueel) overschrijdend en intimiderend gedrag. Op wegwijzer jeugd en veiligheid een artikel over de nieuwe wet seksuele misdrijven.

 

Movisie schrijft dat uit het opiniepanel van Eenvandaag blijkt dat er ook zorgen zijn of angst voor onterechte beschuldigingen. Daarom leggen zij nog even haarfijn de begrippen uit van toestemming en consent.

 

In al deze dynamiek en complexiteit geeft Johan Bac in een artikel op Secondant deze maand de landelijke politiek de nodige feedback. Zij ontwikkelt namelijk geen heldere en brede visie voor de diverse grote vraagstukken die ons parten spelen in de komende 17 jaar.  Johan Bac is thematrekker van het denkteam veiligheid en rechtstaat van de denktank Nederland 2040.

 

Een denktank die een verhaal voor Nederland in 2040 schetst. Want de wereld gaat ingrijpend veranderen de komende jaren. De VNG heeft dit initiatief in 2022 genomen samen met de argumentenfabriek.

 

Argumenten genoeg daarvoor denk ik.