Welke ontwikkelingen zetten het veiligheidsdomein op scherp in de maand oktober?

ELKE MAAND GEEF IK EEN OVERZICHT VAN ACTUELE OF IN HET OOG SPRINGENDE ONTWIKKELINGEN, INITIATIEVEN, BELEID EN PUBLICATIES IN HET VEILIGHEIDSDOMEIN.

 

Wat is opgenomen:

1. 1. Spanningen rondom 7 oktober: een jaar na de aanslag in Israel ►
   2. Rapport: Omgaan met mensen die zich soeverein verklaren ►
   3. Analyse: inmenging en invloed op diasporagemeenschappen ►
   4. Manifest burgemeester voor het behoud van lokaal gezag ►
   5. RAND: versterken maatschappelijke weerbaarheid ►
   6. Cybersecuritybeeld Nederland 2024 ►

 

► Spanningen en polarisatie rond 7 oktober en het conflict in Israël en Palestijnse gebieden

 

Op 7 oktober deze maand was het een jaar geleden dat Hamas een grootschalige en bloedige aanval uitvoerde op het grondgebied van Israël.

 

Op de Hamas Massacre website kun je (als je wilt) de heftige beelden bekijken van de gebeurtenissen zoals die zich hebben voorgedaan.

 

7 oktober is een belangrijke en symbolische datum geworden. Mensen wilden dan ook de slachtoffers herdenken en andere mensen wilden aandacht voor hun perspectief op het conflict en het geweld van het Israëlische leger.

 

Veel aandacht ging uit naar de uitspraken van Wilders over het handelen van Femke Halsema en het demonstratierecht. Dit schreef de NOS erover. 

 

De Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS) heeft een handreiking ontwikkeld voor gemeenten   over hoe ze kunnen omgaan met de spanningen en polarisatie die uit dit conflict voortkomen.

 

In essentie is nabijheid en betrokkenheid van belang. Blijf als gemeente in contact met de verschillende doelgroepen. Volg de sentimenten op de voet en organiseer samen met vertegenwoordigers benodigde interventies, om wederzijds begrip te stimuleren.

 

Lees ook:

• de handreiking over polarisatie in het algemeen als achtergrondkader
• het uitgebreide verhaal over het conflict door de Universiteit Utrecht

 

► Rapport: Omgaan met mensen die zich soeverein verklaren

 

Een steeds grotere groep mensen verklaart zichzelf soeverein. Wetten en regels zijn als contracten. Als je die niet ondertekent, dan gelden ze niet voor jou. Dat is althans de opvatting.

 

Dit resulteert in allerlei uitingsvormen zoals de onttrekking aan de leerplicht en het weigeren om belastingen, de zorgverzekering en boetes te betalen.

 

Er is een sterk anti-overheidssentiment onder de groep. Zij nemen niet meer deel aan het democratisch proces. Ze sturen de stempassen retour, gebruiken eigen (fantasie) paspoorten of claimen een soort van diplomatieke onschendbaarheid.

 

Verder ziet een deel van soevereine groep zichzelf gerechtvaardigd om geweld te gebruiken. Ze intimideren overheidsprofessionals, sturen zogenaamde aanmaningen vanwege onterechte vorderingen of roepen op tot eigenrichting met zelfbenoemde "sheriffs".

 

Onderzoekers van Avans concluderen dat het fenomeen de nodige vragen met zich meebrengt. We weten het nog niet zo goed hiermee om te gaan. Want het betreft een zeer diverse en diffuse doelgroep en bestaande aanpakken sluiten niet goed aan.

 

Sommige autonomen zoeken soevereine mogelijkheden binnen de bestaande kaders maar een meer extreme autonoom wil het het hele systeem omver werpen.

 

Lees het allemaal in Omgang met mensen die zich soeverein verklaren. 

 

Ook interessant: het interview met dr. Luuk de Boer tijdens een bijeenkomst van Studium Generale van Universiteit Utrecht.

 

► Analyse: inmenging en invloed vanuit het buitenland op gedrag en publieke opinie van diasporagemeenschappen

 

Diaspora? De term verwijst naar de groepen mensen die hun oorspronkelijke land hebben verlaten en zich elders hebben gevestigd, vaak om verschillende redenen zoals werk, politiek, oorlog of betere levensomstandigheden.

 

De AIVD en NCTV beschrijven in hun analyse hoe buitenlandse inlichtingendiensten en overheidsorganisaties zich soms intensief bemoeien met diaspora-groepen die hun oorsprong in die landen hebben.

 

Motieven hiervoor zijn eigen belang en het vergroten van invloed, om:

• Politieke tegenstanders te onderdrukken en monddood maken.
• Het beïnvloeden van de publieke opinie en politiek in Nederland.
• Het veilig stellen van financiële en economische belangen.
• De monitoring van gemeenschappen voor mogelijke kansen en bedreigingen.

 

Hoe ziet dit er dan uit? De analyse beschrijft drie prominente verschijningsvormen:

• Transnationale repressie: directe dreigingen, zoals intimidatie, geweld, ontvoeringen, en moord.
• Ondermijnende beïnvloeding: pogingen om via diaspora de publieke opinie en politieke processen in Nederland te beïnvloeden.
• Inlichtingenactiviteiten: surveillance en spionage binnen diasporagemeenschappen, soms met dwang van betrokkenen.

 

Voorbeelden...

 

In 2015 werd Mohammad Reza Kolahi Samadi, een Iraanse dissident, in Almere geliquideerd. Er waren sterke aanwijzingen dat Iran betrokken was. Ook de liquidatie van Ahmad Molla Nissi in Den Haag in 2017 wordt aan Iran toegeschreven. Beide personen waren prominente leden van Iraanse oppositiegroepen.

 

Chinese autoriteiten voeren druk uit op Oeigoeren in Nederland om hen te dwingen te stoppen met het uiten van kritiek op China. Dit gebeurt vaak via intimidatie en bedreiging van familieleden die in China wonen.

 

Na de Russische inval in Oekraïne meldden Russische studenten en wetenschappers in Nederland dat ze intimiderende telefoontjes ontvingen waarin hun loyaliteit aan Rusland werd bevraagd.

 

Deze buitenlandse inmenging is niet nieuw. Buitenlandse diensten en overheden hebben altijd al geprobeerd invloed uit te oefenen op hun onderdanen in het buitenland. Wat wél nieuw is, zijn de middelen, reikwijdte en intensiteit waarmee dit tegenwoordig gebeurt. Factoren voor die intensivering zijn techniek als internet en sociale media, toegenomen migratie en de verandering in geopolitieke verhoudingen.

 

Impact?

 

Diasporagemeenschappen, vooral politieke dissidenten, journalisten, activisten en religieuze leiders, kunnen te maken krijgen met ernstige bedreigingen. In sommige gevallen worden zij in Nederland fysiek geïntimideerd of digitaal aangevallen. In extreme gevallen leidt buitenlandse inmenging tot ontvoeringen en zelfs moorden.

 

Maar het gaat verder dan dat.

 

Inmenging door buitenlandse overheden kan leiden tot diep wantrouwen en het aanwakkeren van polarisatie. Door actief verdeeldheid te zaaien tussen gemeenschappen in Nederland. Leden van de gemeenschappen voelen zich minder vrij om deel te nemen aan de Nederlandse samenleving. Dit belemmert hun integratie.

 

Gemeenschappen die weten dat buitenlandse inlichtingendiensten actief zijn, kunnen een diep wantrouwen ontwikkelen, niet alleen naar elkaar, maar ook naar de Nederlandse overheid! Als leden van diasporagemeenschappen zich niet beschermd voelen, kan dit leiden tot een afname van hun bereidheid om bijvoorbeeld met de politie of andere overheidsinstanties samen te werken.

 

Samenvattend: het raakt aan de veiligheid en vrijheden van diaspora-gemeenschappen, de maatschappelijke samenhang en zelfs aan de integriteit van democratische processen in Nederland.

 

Hoe is dat van belang voor gemeenten?

 

Gemeenten hebben direct te maken hebben met de veiligheid en het welzijn van hun inwoners, inclusief diaspora-gemeenschappen. Gemeenten zijn vaak de eerste overheidsinstantie die signalen van intimidatie, sociale spanningen, en mogelijke inmenging bij inwoners opvangen.

 

Gemeenten kunnen zich inspannen door alert te zijn op signalen van mogelijke intimidatie of druk op de gemeenschappen, integratie versterken en praktische ondersteuning. Met name de gemeenten kunnen helpen het vertrouwen tussen diaspora-groepen en de Nederlandse overheid te versterken.

 

Lees hier het hele rapport.

 

 

► Manifest Lokaal Gezag: houd de burgemeester in positie

 

Het gezag van de burgemeesters is een belangrijk onderdeel van het Nederlandse politiebestel. Het is gebaseerd op essentiële principes.

 

De burgemeester heeft het lokale gezag omdat:

 

• Veiligheid is een lokaal verankerde taak. Veiligheidsproblemen vertonen zich altijd als eerste op lokaal niveau. In een gemeente. In wijken en buurten. Lokale kennis, ervaring en betrokkenheid zijn voorwaardelijk voor een effectieve handhaving.

 

• Het gezag van de burgemeester is vastgeld in de politiewet 2012. Hij of zij  heeft het gezag wanneer de politie optreedt ter handhaving van de openbare orde en ter uitvoering van de hulpverleningstaak.

 

• Het gezag van de burgemeester is democratisch gelegitimeerd. De burgemeester vertegenwoordigt het lokale bestuur en is in die rol verantwoordelijk voor de veiligheid in de gemeente.

 

• Het gezag krijgt inhoud en vorm via het driehoeksoverleg, met de teamchef van het basisteam en de gebiedsofficier van justitie.

 

En dit staat volgens het manifest, volgens burgmeesters, onder druk. Door bijvoorbeeld de politisering van veiligheid. Het werkt contraproductief als ministers of leden van de Tweede Kamer  door wetgeving of taakgebruik sturing geven aan keuzes die eigenlijk lokaal gewogen moeten worden.

 

Een tweede zichtbaar knelpunt betreft de landelijke gelden die gekoppeld worden aan thema's en landelijke repressief ingestelde samenwerkingsverbanden die specialisme en expertise op landelijk niveau bundelen. Op zich mooi, maar je haalt dit dan weg bij de basisteams.

 

Om deze en andere knelpunten (9 in totaal) op de kaart te zetten is het manifest lokaal gezag 2024 geschreven door de regioburgemeesters. Deze is in juli aan de minister aangeboden en in september met onder andere de korpschef over gesproken.

 

Het is ook logisch dat de burgemeester hun zorgen uiten. De vorming van de nationale politie verhoudt zich niet goed met de traditionele decentrale manier van werken. Vandaar de spanning tussen nationaal beheerstaak en lokaal gezag. En die was wellicht ook wel verwacht.

 

Aan de andere kant is veiligheid zelden een lokaal vraagstuk. Vooral de grotere vraagstukken van vandaag kun je beter grensoverstijgend aanpakken. Een samenwerking tussen de gezagen is dan het gevolg. Dat gaat op sommige plekken beter dan op andere plekken.

 

Een aanpak of integraal veiligheidsbeleid op minimaal het niveau van het basisteam politie is een goed idee. Samen kunnen burgemeesters sturen op de inzet van de politie en de gezamenlijke prioriteit.

 

 

► RAND: Versterken van maatschappelijke weerbaarheid 

 

RAND is een internationale non-profit organisatie die beleidsvorming ondersteunt met onderzoek. In oktober publiceerde RAND een paper over het versterken van weerbaarheid en veerkracht in Nederland ten tijde van geopolitieke spanningen. Een perspectief op societal reslience.

 

Waarom belangrijk?

 

Het geopolitieke speelveld verschuift en Rusland ontwikkelt zich als een niet te miskennen macht die een bedreiging vormt voor Europa. In juli werd door de WRR een rapport gepubliceerd over de fragmenterende wereldorde. Zie het blog.

 

We moeten als samenleving beseffen dat elke vorm van maatregelen tegen dreiging of inbreuken op veiligheid een eindige houdbaarheid heeft. Ondanks alle inzet vanuit de overheid op preventieve maatregelen is het noodzakelijk om bij internationale conflicten ook het herstel of de veerkracht van een samenleving te zien als onderdeel van de aanpak.

 

Het interessante is dat we als land te maken hebben met meerdere typen dreiging. De NCTV identificeerde er tien in de Rijksbrede Risicoanalyse.

 

1. Bedreiging van de vitale infrastructuur
2. Economische dreiging
3. Infectieziekten
4. Internationale en militaire dreigingen
5. Klimaat en natuurrampen
6. Ongewenste inmenging en beïnvloeding
7. Polarisatie, extremisme en terrorisme
8. Risico's ten aanzien van het Caribisch gebied
9. Zware ongevallen
10. Cyberdreigingen

 

Maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht kunnen volgens RAND samengevat worden als een set van competenties in het voorbereiden, absorberen, herstellen en aanpassen rond ontwrichtende crisissituaties.

 

Al deze fases vereisen coördinatie tussen lokale, regionale en nationale organisaties, publiek en privaat.

 

Wat moeten we kunnen in elk van deze fase? RAND somt het voor ons op.

 

Fase	Competentie	Beschrijving
Voorbereiden	Begrijpen	Door informatieverzameling en analyse, de dreiging en mogelijke oorzaken en gevolgen identificeren.
	Voorkomen	De dreiging vooraf vermijden en bronnen van potentiële dreigingen verminderen door gerichte voorzorgsmaatregelen.
	Beschermen	Voorbereiden op het beperken van dreigingen door het opbouwen, ontwikkelen en trainen van responscapaciteiten.
Absorberen	Monitoren	Informatie verzamelen om inzicht te krijgen in de situatie en de juiste actie te bepalen.
	Informeren	Effectief communiceren tijdens een crisis om snelle en passende reacties van belanghebbenden te faciliteren.
	Mobiliseren	Zorgen dat personeel, apparatuur en middelen snel kunnen worden ingezet voor crisisrespons.
Herstellen	Resetten	Systeemfuncties herstellen door schade te repareren en het hervatten van economische activiteiten en sociale routines.
	Regenereren	Personeel en uitrusting terugbrengen naar een operationele staat; het herstel van basale dienstverlening en bedrijfsactiviteiten.
Aanpassen & Transformeren	Innoveren	Geleerde lessen evalueren en toepassen, innovatieve praktijken ontwikkelen voor toekomstige crisisrespons.
	Beschermen	Systemen en structuren aanpassen en versterken om beter bestand te zijn tegen toekomstige dreigingen.

 

 

► Cybersecuritybeeld Nederland 2024

 

De digitale dreiging is voor Nederland aanzienlijk toegenomen en komt vooral door de intensivering van activiteiten door statelijke actoren (zoals Rusland en China) en de complexer wordende cyberaanvallen door criminelen. Het CSBN benoemt een aantal factoren:

• De oorlog in Oekraïne en de spanningen rond China hebben geleid tot intensiever en geavanceerder cyberaanvalgedrag van statelijke actoren. Deze actoren zetten steeds meer middelen en strategieën in, variërend van digitale spionage en sabotage tot beïnvloedingscampagnes.
• Er is een groeiende dreiging door nieuwe aanvalsmethoden, zoals het misbruiken van randapparaten zoals bijvoorbeeld VPN-servers en complexere ketenaanvallen als zogenaamde supply chain attacks.
• Door de afhankelijkheid van een beperkt aantal digitale dienstverleners en technologie kunnen incidenten in Nederland breed doorwerken. Dit verhoogt het risico op grootschalige uitval bij storingen of aanvallen.
• Het tekort aan cybersecurityprofessionals verzwakt de digitale weerbaarheid van Nederlandse organisaties.

 

Lees hier het cybersecuritybeeld Nederland van 2024